ραχίτιδα, ραχιτισμός

Διαταραχή της ανάπτυξης γενικά και του σκελετού ειδικότερα, που αφορά τη διεργασία της οστέωσης και τον μεταβολισμό των αλάτων, κατά τη διάρκεια της ταχείας αύξησης, που είναι χαρακτηριστική στα πρώτα χρόνια της ζωής. Οφείλεται σε ποικίλα παθολογικά αίτια, από τα οποία το σημαντικότερο είναι η ανεπάρκεια της βιταμίνης D που ρυθμίζει τον μεταβολισμό του ασβέστιου και την καθήλωσή του στα οστά και η διαταραχή της απορρόφησης του ασβέστιου από τα έντερα. Η ρ. εκδηλώνεται κατά προτίμηση σε βρέφη που τρέφονται τεχνητά, ανεπαρκώς και ατελώς και μεγαλώνουν σε περιβάλλον ανθυγιεινό. Καμιά φορά προσβάλλει και θηλάζοντα, δηλαδή τα φυσικώς διατρεφόμενα βρέφη, ιδίως σε ορισμένες οικογένειες στις οποίες είναι εμφανής μια ειδική προδιάθεση για ρ. Συχνότερα συναντάται σε πρόωρα και δίδυμα. Τα αρχικά συμπτώματα συνίστανται σε ανησυχία, ευερέθιστο, άφθονη εφίδρωση, δερμογραφισμό, ωχρότητα του δέρματος και των βλεννογόνων, καθυστέρηση της οδοντοφυΐας, καθυστέρηση στην έναρξη των στατικών λειτουργιών (ικανότητα του να κάθεται και να στηρίζεται στα πόδια του). Στις επόμενες φάσεις, η συμπτωματολογία αφορά τον υπό ανάπτυξη σκελετό· τα οστά, και ειδικότερα ορισμένες περιοχές κάθε οστού, αυξάνονται υπερβολικά, αλλά ο ιστός που σχηματίζεται είναι μαλακός και η ασβέστωσή του πλημμελής. Έτσι εμφανίζονται διογκώσεις στα οστά των άκρων κοντά στις αρθρώσεις και στις πλευρές (ραχιτικό κομβολόγιο), παχύνσεις των οστών του κρανίου, που είναι όμως μαλακά και εύκαμπτα (κρανιόφθιση), καθυστέρηση της σύγκλεισης των πηγών του κρανίου. Τα οστά, που έχουν γίνει μαλακά, υποχωρούν με το βάρος του σώματος και με τη σύσπαση των μυών και παραμορφώνονται· οι παραμορφώσεις αυτές γίνονται οριστικές όταν, ύστερα από ένα χρόνο περίπου, η παθολογική διεργασία ιάται και τα οστά στερεοποιούνται. Τέτοιες παραμορφώσεις στα κάτω άκρα είναι σε σχήμα X, παρένθεσης, Κ, στη σπονδυλική στήλη, που συνίστανται σε κύφωση ή σκολίωση με βαριές παραμορφώσεις του θώρακα, η πιο χαρακτηριστική από τις οποίες είναι εκείνη κατά την οποία στην κύφωση της σπονδυλικής στήλης αντιστοιχεί μια προβολή του στέρνου προς τα εμπρός (τροπιοειδής θώρακας) και κοίλανση των πλευρών στα πλάγια. Η διάγνωση γίνεται με εξέταση του αίματος για ασβέστιο και φωσφόρο. Επί ρ. διαταράσσεται η σχέση των δύο αυτών στοιχείων στο αίμα. Αν η θεραπευτική αγωγή γίνει έγκαιρα (χορήγηση ασβέστιου και βιταμίνης D) και αν τα παιδιά κρατηθούν σε ανάπαυση όλο τον απαιτούμενο χρόνο και υπό ιατρική επιτήρηση, μπορεί να αποφευχθούν ή να περιοριστούν οι παραμορφώσεις. Έχει προταθεί και η ενδομήτρια προφύλαξη, διά της χορήγησης μουρουνέλαιου στις εγκύους κατά τους τελευταίους μήνες της κύησης. Μεγάλη ωφέλεια επιτυγχάνεται, όπου τούτο είναι δυνατόν, με αντικατάσταση της τεχνητής διατροφής διά φυσικού θηλασμού. Ανάλογα επιδρά και το ηλιακό φως, το οποίο συντείνει στον σχηματισμό της βιταμίνης D στο σώμα από τις προβιταμίνες που λαμβάνονται με την τροφή. Στις βόρειες χώρες η ρ. οφείλεται κυρίως σε ένδεια ηλιακού φωτός, ενώ στην Ελλάδα κυρίως σε ένδεια προβιταμινών και βιταμίνης D από την τροφή των βρεφών.